Bir yapıda kolon, binayı taşıma görevi gören düşey yapı elemanlarıdır. Mimari projede ayrıntıları atlamadan, üzerinde durulması ve belirtilmesi gereken bir konudur. Kolon yerleştirme konusunda detaylara girmeden önce bir diğer bilinmesi gereken kavram olan mimari proje hakkında bilgi verelim. Mimari proje bir yapının yerleşim ve durum planını, kat planlarını ve cephe görünüşünü, çatı planı ve detayları gösteren planlı proje olmakla birlikte yapı ruhsatının onaylanması için gereklidir.
İçindekiler
Mimari Projede Kolon ve Perde Yerleşimi Kimin Sorumluluğundadır?
Genelde mimar ve mühendis arasında cevaplar aranmakla birlikte, kolon yerleşimi mühendisin sorumluluğunda olan bir işlemdir. Mimar, mühendise danışarak kolon yerleştirilebileceği gibi, mühendis daha sonra gerekli görürse taşıyıcı sistemde değişiklik yapabilmektedir.
Nereye Kolon, Nereye Perde Konur?
Taşıyıcı özelliği bulunan kolon ve perde kullanım yerleri açısından farklılık gösterebilmektedir. Kolonlar genelde 40cm x 40cm veya 30cm x 60cm gibi kare orana sahiptir. Yani en/boy oranı genelde 1/1, 1/2 civarındadır. Perdede ise bir kenar diğerinin 7-8-10 katı olur. 25cm x 200cm gibi. Kolonların görevlerinden biri ise kirişlerin yükünü alıp kolondan kolona bağlantı kurarak, temele aktarmaktır. Diğer bir görevi de rüzgâr ve deprem gibi yatay yükleri kirişler yardımıyla birbirine ve temele bağlamaktır.
Kolon Yerleştirme Konusunda Nelere Dikkat Edilmeli?
Mimari Proje ile Uyum
Kolon yerleştirme işlemi yapılırken mimari proje ile uyumlu olmasına dikkat edilmelidir. Proje dışında ve çevredeki görünümde olmayan, istenmeyen bir durumla karşılaşmamak için kapı ve pencere gibi yerleri kapatmaması göz önünde bulundurulmalıdır.
Kiriş Kullanımı
Zorunlu bir durum yoksa büyük açıklı kiriş kullanılmamalıdır çünkü aşırı kesme ve moment oluşur. Bu nedenle projedeki kolon ağına göre hareket edilip ek kolon eklenebilir. Birbirine çok yakın kolonlar varsa ve özel bir durum yoksa iki kolondan biri ortadan kaldırılır bu durumda diğer kirişe, saplama kiriş denir. Bu kirişin başka bir kirişe saplanması önlenmelidir.
Geometrik Merkez Hesaplaması
Yapılan binanın geometrik merkezi belirlendikten sonra kolonlar tahmin edilen eksenlere göre simetrik konumlandırılmalıdır.
Deprem Yönü
Kolonların deprem yönlerine yaklaşık aynı sertliği vermesi için bazılarının boyut ve yönleri değiştirilebilir. Depremin her iki yönü için uyumlu olacak şekilde kolon taşıma gücü momentlerinin, eksenel kuvvetleri göz önünde bulundurulmalıdır.
Sertlik ve Kütle Merkezi Mesafesi
Kütle merkezi yapının ağırlık(geometrik) merkezidir. Sertlik (rijitlik) merkezi ise perde kesme ve kolon kuvvetlerinin geçtiği noktadır. Deprem anında, kütle ve sertlik merkezi çakışmadığı zaman yapıda burulma meydana gelir ve yapı sertlik merkezi etrafında döner. Bu istenmeyen bir durumdur. Kolonların yön ve boyutlarında değişiklik yapılmalıdır.
Mimari Fonksiyon Kontrolü
Tüm katlarda yapılan değişiklikler kolon/perde boyut ve yönleri tüm katlarda mimari fonksiyonları olumsuz etkilemediği kontrol edilmelidir.
Deprem Kuvvetini Karşılama
Kat sayısı birden fazla olan yapılarda depremin kuvvetini karşılamak için perde ya da perdeye yakın kolon gereklidir. Yapısı gereği perde olarak kullanılabilecek kolonlar, perdeye dönüştürülür. Perdeler simetrik ve bina cephelerine yerleştirilmelidir. Kolon yerine perde daha çok tercih edilmeli L,T,Z gibi kolon kesitlerinden kaçınılmalıdır.
Sıkça Sorulan Sorular
Mimari projede kolon olur mu?
Mimari projede kolonlar temsili olarak konulur. Yani ölçüler standart olur. Mimari planlar çizildikten sonra statik proje için inşaat mühendisine ulaşır. İnşaat mühendisi herhangi bir uyumsuzluk olduğunda ölçülerde değişiklilik yapılmasını mimara iletir. Mimar tekrar düzenlemesini yapar. Değişen kolon ölçülerini mimari olarak etkileyen ölçüleri ekler. Mimari projede statik bilgi içermez. Fakat konumu yeri barındırır. Çünkü ölçüler ve aplikasyon önemlidir.
Mimari projede kolon nasıl gösterilir?
Mimari projede kolonlar taralı şekilde gösterilir. Kolonların isimleri yazmaz, ölçüler belirtilmez fakat duvar ölçülerinde kolonların konumu önemlidir.
Kolon yerleşimi nasıl olmalı?
Kolonlar belirli aks üzerinde ilerlemelidir. Yani çerçeve oluşturmalıdır. Kolonlar çerçeveleri oluştururken mekanların dizilimine engel olmamalıdır. Binanın kısa yönünde deprem kuvvetini karşılayacak kenar, ataleti daha fazla olan kenar olmalıdır. Kolonlar mekanların iç estetiğini bozmamalıdır. Aynı zamanda strüktürden ödün verilmemelidir.
Kolon boyutları neye göre belirlenir?
Boyutlar elemana gelen yüklere göre belirlenir. Ön boyutlandırma bu şekilde yapılır. Kolonlar döşemeden kirişlerden yük alırlar. Gelen yüklerin alana göre dağılımı vardır. Döşeme üzerine hareketli yükler ve sabit yükler gelir. Ana çerçeveye ise yanal yani deprem, rüzgar gibi yükleri gelir. Ölü yükler ve hareketli yüklerin bir kısmı taşıyıcının kendi dayanımını oluşturur. Yanal yükler ise çerçevenin bir bütünüyle dayanımını oluşturur. Ölü yükler yani sabit yükler (bu yüklere belirli oranlarda hareketli yüklerde dahildir), kolonun olması gereken dayanımına kılavuzdur. Kolonlara gelen normal kuvvetten alan hesabına gidilebilir. Kolon boyutları hesaplamalarının haricinde yönetmeliklerin vermiş olduğu boyut standartları vardır. Bu boyutlarda kontrol edilmelidir.