Döşeme; yapıyı katlara ayıran, kirişlerin arasındaki açıklıkları kapatarak üstünde mahal oluşmasına fırsat veren, kendi yükleri ile birlikte üzerine gelen ölü ve hareketli yükleri kiriş, kolon ve perde gibi taşıyıcı elemanlara aktaran, bünyesinde çeşitli kriterlere göre türleri, görevleri ve statik tipleri bulunan taşıyıcı yapı elemanlarına döşeme denir. Döşemeler birer plak elemanlardır.
Plak; mesnet koşulları fark etmeksizin kendi düzlemine dik doğrultudaki kuvvetlerle yüklenmiş elemanlardır. Bir boyutu diğer boyutlarına göre oldukça küçüktür.
İçindekiler
Döşemelerin Görevleri
Döşemelere, yapıda sadece üzerinde yürümemize imkan veren birer platform gözüyle bakmamak gerekir. Çünkü döşemeler yapının önemli fonksiyonlarını yerine getirirler.
Şimdi döşemelerin başlıca 3 fonksiyonunu ele alalım.
Döşemenin Taşıyıcılık Görevleri
- Düşey yükleri;
Kendi yükü (donatı, beton vb. malzeme ağırlığı), üzerindeki tesisat malzemelerinin yükü (radyatör, yerden ısıtma, temiz su, pis su vb. malzeme ağırlığı), bölme duvarların oluşturduğu çizgisel yük (dolgu malzemesi, bağlama harcı, sıva, alçıpan vb. malzeme ağırlığı), döşeme altı olan tavan kaplama yükü (asma tavan, alçıpan, avize vb. malzeme ağırlıkları) ve döşeme üstü olan zemin kaplama yükü (şap, parke, seramik vb.) gibi kalıcı (ölü) yükler ile eşya yükü (buzdolabı, mobilya, gardrop, yatak vb. malzeme ağırlıkları), insan yükü (öğrenci, cemaat, taraftar, aile vb. birey ve topluluk ağırlıkları) gibi hareketli yükleri taşır ve üzerine gelen bu yükleri kiriş, kolon, perde gibi taşıyıcı mesnetlere iletir.
- Yatay yükleri;
Deprem yükü, rüzgar yükü, toprak itkisi, sıvı yükü, sıcaklık farkından oluşan yük, büzülme ve sünmeden oluşan yük, farklı oturmalardan oluşan yük, buz yükü, patlama yükü, dalga yükü vb. dinamik yükleri diyafram görevi görerek (yatay yükleri bir düşey elemandan diğer düşey elemana aktarma) düşey taşıyıcı elemanlara dağıtır ve bu yüklerin taşıyıcı sistem tarafından karşılanmasını sağlar. Aynı zamanda kirişleri birbirine bağlamalarından dolayı da yatay yüklere karşı yapının stabilitesini (dayanıklılığını) artırırlar. Döşemeler rijit diyafram etkisiyle yanal yükler altında eğilmezler.
Yığma yapılarda taşıyıcı duvarları birbirine bağlayarak yapıyı rijitleştirirler.
Döşemenin Mekanik Görevleri
Döşemeler yapının tesisat ve çeşitli montajlarının yapılabilmesine olanak sağlar. Isıtma ve sıhhi tesisat için ihtiyaç duyulan boru ve kanalların döşenmesine, elektrik planşe tesisatının yapılmasına, mekan aydınlatma için ampül, floresan, avize vb. malzemelerin montajına, mekan soğutma için tavan vantilatörü montajına, çeşitli tesisatları gizlemek için asma tavan uygulaması gibi çeşitli tesisat ihtiyaçlarına imkan verir.
Döşemenin Yalıtım Görevleri
Döşemeler bir alt katın tavanını, bir üst katın da zeminini oluşturur. Tavan ve zemin kaplamalarını gerekli önlemler alarak imal ettiğimizde yapıyı; ısı, ses, su, buhar ve alev gibi zararlı etkenlerden muhafaza edebiliriz. Alacağımız önlemlerle döşemelere; ısı kayıplarının önüne geçme, ıslak hacimlerde üzerine gelen suları tahliye etme, istenmeyen ses, gürültü ve titreşimleri sönümlendirme, yangın esnasında alevlenmeyi yavaşlatıp çökmeyi geciktirme, su buharı ile ıslanan malzemelerde şişme, büzülme, bakteri ve mantar oluşumu gibi istenmeyen durumlar yaşanmasını engelleme gibi çeşitli fonksiyonlar kazandırabiliriz.
Döşeme Çeşitleri
Döşemelerin çeşitli sınıflarda türleri vardır. Ve her döşeme türünün kendine has özellikleri ve görevleri bulunur. Genel anlamda döşemeler; işlev ve konumuna, taşıyıcı malzemenin tipine, uygulama yöntemine ve yük aktarma sistemine göre kategorilere ayrılır. Bu kategorilerde de türleri mevcuttur.
İşlev ve Konumuna Göre Döşeme Çeşitleri
Alt Döşeme: Bir binanın en alt kotta bulunan döşemesine alt döşeme denir. Örneğin tek bodrum katlı bir binada zemin katın zemini veya bodrum katın tavanı olan döşeme o binanın alt döşemedir.
Üst Döşeme: Yapının en üst katında bulunan döşemeye üst döşeme denir. Tavan döşeme olarakta adlandırılır. Ara kat döşemelerinden yalıtım düzenlemesi olarak farklılık gösterir.
Ara Kat Döşemesi: Binanın alt ve üst döşemeleri arasında bulunan tüm döşemelere ara kat döşeme denir.
Zemine Oturan Döşeme: Zemin kat tabanına yani subasman kotundaki döşemeye zemine oturan döşeme denir.
Altı Açık Döşeme: Binalarda çıkma veya balkon gibi altı açık döşemelere altı açık döşeme denir.
İç Döşeme: Yapının içinde kalan döşemelerine iç döşeme denir.
Dış Döşeme: Yapının dışında kalan tüm mekân döşemelerine dış döşeme denir.
Konsol Döşeme: Bir ucu askıda bir ucu ankastre olan döşemelere konsol döşeme denir. Binalarda iç veya dış çıkıntıları meydana getirmek için yapılır.
Düşük Döşeme: Banyo, tuvalet, mutfak gibi ıslak hacimlerde gerekli tesisatın döşenebilmesi ve gizlenebilmesi için döşeme seviyesinin normal döşeme çevresindeki sarkan kirişlerin seviyesine düşürülerek uygulanan döşemeye düşük döşeme denir. Asma tavanın icadıyla tercih edilme oranı azalmıştır.
Yükseltilmiş Döşeme: Var olan bir döşeme üzerine yerleştirilen yükseklikleri ayarlanabilir, noktasal ayaklara oturan, özel döşeme kaplamaları ile kaplanan tesisat kablolarını bu iki döşeme arasından geçirebilmek ve gerektiğinde bu tesisatlara kolayca ulaşabilmek için yapılan döşemelere yükseltilmiş döşeme denir.
Malzeme Türüne Göre Döşeme Çeşitleri
Betonarme Döşeme
Günümüzde malzeme açısından en çok tercih edilen döşeme tipi betonarme döşemelerdir. Bunun nedeni betonarme karkas yapı sisteminin daha çok tercih ediliyor olması ve yığma binalarda da kullanım alanı buluyor olmasıdır. Betonarme döşemeler kiriş, kolon, perde ve taşıyıcı duvarlarla taşınırlar. Geçtikleri açıklığın biçimine, büyüklüğüne ve istenilen mimari görüntüye ulaşabilmek adına farklı taşıyıcı sistem modellerinde inşa edilebilirler.
Ahşap Döşeme
Ahşap kirişlerin üzerine ahşap kaplama yapılarak oluşturulan döşemelerdir. Ahşap döşemelerde kirişler üzerine gelecek yüke göre boyutlandırılırlar. Kolay taşınabilmesi için ahşap kirişler geçilen açıklığın kısa yön doğrultusunda yerleştirilmelidirler. Ahşap döşemeler yapının niteliği ve geçilen açıklığa bağlı olarak tek kirişli veya çift kirişli sistemde inşa edilebilirler.
Çelik Döşeme
Çelik yapılarda uygulanan döşeme sistemleri ayrık döşeme ve kompozit döşeme olmak üzere iki ana başlıkta incelenir.
- Ayrık Döşeme
Bu döşeme sisteminde döşeme kirişleri ile döşeme birbirinden bağımsız çalışır. Bu döşeme sisteminde üç tür uygulama mevcuttur. Birinci uygulamada çelik döşeme kirişleri üzerine trapez kesitte levhalar döşenir ve bu levhaların üzerine beton dökülür. İkinci uygulamada çelik döşeme kirişleri üzerine prekast döşeme elemanları yerleştirilir. Üçüncü uygulamada ise çelik döşeme kirişleri üzerine ahşap esaslı malzeme ile kaplama yapılır. Ayrık döşeme sisteminde sadece düşey yükler çelik kirişlere aktarılır. Yatay yüklerin de aktarımı için döşeme düzleminde yatay çapraz sistem oluşturulmalıdır. Bu sistemde montaj kolaylığı ve yapım hızlılığı olmasına karşı kirişler ve döşeme plağı ayrı ayrı boyutlandırıldığından çelik döşeme kirişleri daha büyük kesitli çıkar.
- Kompozit Döşeme
Bu döşeme sisteminde döşeme kirişleri ile döşeme betonu birlikte çalışır. Bu tür döşemelerde çelik kirişler üzerine trapez kesitli saçlar döşenir. Kesme elemanları çelik kirişler üzerine kaynakla montajlanır. Ardından kompozit donatısı yerleştirilir ve beton dökülür.
Yük Aktarma Sistemine Göre Döşeme Çeşitleri
Kirişli Döşeme (Plak Döşeme)
En çok kullanılan ve depreme karşı davranışları incelendiğinde en güvenli döşeme sistemlerindendir. En az bir kenarı kirişe oturur. Tüm kenarlarının kirişe mesnetlenmesi zorunlu değildir. Balkon gibi ankastre döşemelerde kirişli döşeme sistemine ait olabilir. Kirişli döşeme sistemleri tek doğrultuda ve çift doğrultuda çalışan döşeme sistemi olarak ikiye ayrılır.
- Tek Doğrultuda Çalışan Kirişli Döşemeler (Hurdi Döşemeler)
Bu sistemde döşemenin uzun kenarının kısa kenarına oranı 2’den büyüktür. Bu sebeple döşeme üzerine gelen yükün büyük bölümü döşemenin kısa doğrultusuna taşınır. Eğilme, kısa doğrultuda yaşanırken uzun doğrultuda neredeyse yaşanmaz ve şeklen bir sedye formu alırlar. Bu döşeme tipinde eğilme donatısı döşemenin kısa doğrultusuna dağıtma donatısı ise uzun doğrultusuna yerleştirilir. Döşeme hesabı da kısa doğrultu dikkate alınarak yapılır.
- Çift Doğrultuda Çalışan Kirişli Döşemeler (Dal Döşemeler)
Bu sistemde döşemenin uzun kenarının kısa kenarına oranı 2 veya 2’den küçüktür. Döşemeye gelen yük hem kısa hem de uzun doğrultuda taşınır. Eğilme iki doğrultuda da yaşanır ve şeklen bir tekne formu alırlar. Her iki doğrultuda da eğilme ve dağıtma donatısı yerleştirilir.
Kirişsiz Döşeme
Kirişsiz bir yapıya sahip oldukları için doğrudan kolon veya perdeler üzerine oturan ve iki doğrultuda çalışan sürekli döşemelerdir. 30-40 cm kalınlığında olur. Yükleri ve kenarları çok büyük olmayan hacimlerde kullanılabilir. Açıklık 9-10 m olabilir. Sarkan kiriş bulunmaz bu nedenle döşemeye alttan bakıldığında düz bir tavan görülür. Mimari açıdan etkilidir. Fakat statik açıdan iyi bir çerçeve davranış sergilemez. Kolonların plağı delip geçme durumu yani zımbalama riski vardır. Zımbalamayı önlemek amacıyla kolona başlık ve tabla tasarlanabilir. Depremde davranışı kötü olduğundan dolayı Türkiye için riskli bir plak tipidir. Kirişsiz döşemeler şekil 10’daki gibi tabla ve başlık durumuna göre 4’e ayrılır. Bunlar:
- Tablasız ve Başlıksız Kirişsiz Döşemeler
Kirişsiz döşemenin seçiminde düşey yükün büyüklüğü önemlidir. Bu döşeme türü ağır yüklerin ve büyük açıklıkların olmadığı konut, otel, işyeri gibi mekanlar için uygundur. Görsellerde bu tür döşemenin kalıp ve demir imalatını ayrıca beton döküldükten sonra da alttan görünüşünü görebilirsiniz.
- Tablalı ve Başlıklı Kirişsiz Döşemeler
Bu döşeme türünde tabla ve başlık yapılmasının amacı kolon ile döşemenin birleşim yerlerinde yük taşıma etkinliğini artırmak ve bu kısımlarda zımbalama etkisine karşı maksimum önlem almaktır. Fakat şunu da bilmek gerekir ki; başlık ve tabla kullanımı kirişsiz döşemenin mimari, estetik ve ekonomik avantajlarını kaybetmesine sebep olur.
- Tablalı Kirişsiz Döşemeler
Genelde dikdörtgen veya kare formda tasarlanan, zımbalama etkisini azaltmak için kolon ile döşeme arası bağlantıyı güçlendiren plaktır.
- Başlıklı Kirişsiz Döşemeler (Mantar Döşeme)
Zımbalama, kolonun plağı birleştiği yerden delmesidir. Bu olayın yapıda yaşanması istenmez. Bu nedenle genelde huni şeklinde tasarlanan zımbalama etkisini azaltmak için kolon ile döşeme arası geçiş sertliğini yumuşatan ve düşey yükün kolona dengeli yayılmasını sağlayan bölümdür.
Dişli Döşeme
Kirişli döşemelerde geçilen açıklıkların artması sonucunda döşeme kalınlığında artan büyümeyi azaltmak amacıyla aralıkları 70 cm’yi aşmayan, kalınlığı ise en az 5 cm olan kesiti normal kirişlere oranla daha küçük olan kirişlerin (kirişçiklerin) kullanıldığı döşeme türüne dişli döşeme denir. Dişli döşemelerde bulunan sık kirişler kolonlara değil ana kirişlere bağlanır. Dişli döşemeler yükleri ve açıklığı fazla olan hacimlerde tasarlanabilirler. Ancak dişli döşemelerin deprem davranışı iyi olmadığı için yatay rijitliği artırmak amacıyla mutlaka deprem perdeleri tasarımda planlanmalıdır. Dişli döşemeler 2’ye ayrılır.
Tek Doğrultuda Çalışan Dişli Döşeme
Hacim dikdörtgen formda ise yani uzun kenarının kısa kenarına oranı 2’den büyükse bu sistem kullanılabilir. Dişler genellikle tek doğrultuda yani birbirine paralel düzenlenir. Bu döşeme sistemi de kendi içinde nervürlü ve asmolen olmak üzere 2’ye ayrılır.
- Nervürlü Döşeme
Dişleri arasında dolgu malzemesi kullanılmayan döşemelerdir. Çok sayıda diş bırakılacağı için kalıp işçiliği ve maliyeti de bir hayli fazla olur.
- Asmolen Döşeme
Bu döşemenin tanımından önce asmolen nedir onu inceleyelim. Asmolen bir dolgu malzemesidir. Döşeme altı olan tavanların düzgün bir yüzey kazanabilmesinin yanı sıra ses ve ısı yalıtımı da sağlaması için kullanılırlar. Asmolen malzemesi yani dolgu malzemesi olarak asmolen beton briket, asmolen gaz beton, asmolen tuğla, asmolen strafor gibi malzeme türleri kullanılabilir. Asmolen döşeme ise birbirine paralel tek doğrultulu kirişlerin arasına dolgu malzemesi (asmolen) konularak oluşturulan döşemelerdir. Bu sistemde asmolenlerin taşıma gücüne etkisi olmaz.
Çift Doğrultuda Çalışan Dişli Döşeme (Kaset Döşeme)
Hacim, kare veya kareye yakın formda ise yani uzun kenarının kısa kenarına oranı 2 veya 2’den küçükse bu döşeme sistemi kullanılabilir. Dişler çift doğrultulu düzenlenir. Döşemeye üstten bakıldığında düz alttan bakıldığında her iki yönde bulunan kirişleriyle ızgara görüntüsü alır. Kaset döşeme, yapısı ile çift yönlü bir taşıma gerçekleştirir. Bu nedenle statik yükler kolay bir şekilde taşınabilirler.
Döşeme Seçiminde Dikkate Alınan Hususlar
- Geçilecek açıklık miktarı ve hareketli yük
- Maruz kalınacak yükün miktarı ve çeşidi
- Bölgenin depremselliği
- Yapının plan geometrisi
- Yapının kullanım amacı
- Döşemenin maliyeti
- Taşıyacağı eşya ve cihazların hassasiyeti
- Konsol döşemelerin varlığı
- Teknik personelin bilgi ve becerisi
